Hij verandert zelf zijn naam. Van Hartog naar Han, omdat dat 'Nederlandser' klinkt; Han Hollander. Beroemd in het vooroorlogse Nederland, hij is de eerste die op de Nederlandse radio live verslag doet van sportwedstrijden. En dat doet hij met zoveel verve dat het hele land aan de radio gekluisterd zit. Han werd geboren in Deventer in 1886 als zoon van een Joodse marktkoopman, Simon Hollander.
Sport was altijd al zijn passie. Als jongeman is hij in 1902 een van de oprichters van de Deventer club Go Ahead, waar hij ook de naam van bedenkt. Na de middelbare school treedt Hollander in dienst van de Spoorwegen en gaat hij in zijn vrije uren stukjes schrijven over voetbal, voor 'De Telegraaf' en 'Het Sportblad'. ln 1921 wordt Hollander chef-opmaak bij de Telegraaf. In zijn diensttijd is één van zijn 'slapies' Willem Vogt, de latere directeur van de AVRO. Die iemand zoekt voor het eerste sportverslag op de Nederlandse radio en zich Hollander herinnert, die vroeger al smakelijk over sport kon vertellen. Het eerste verslag wordt uitgezonden op 11 maart 1928, de wedstrijd Nederland-België. Daarna staat Han 12 jaar lang aan de top, zijn sportverslagen zijn razend populair.
"Tsjonge jonge, wat een wedstrijd, zeiden dan de mensen als je weer thuis kwam. Het was dan helemaal niet zo'n geweldige wedstrijd geweest, maar zij hadden allemaal Han Hollander gehoord." - Oud-voetballer Bas Paauwe
Hij sleepte de mensen mee
Hollander wordt geëerd voor zijn radiowerk, staat te lezen op de site Sportgeschiedenis.nl, 'alhoewel zijn vakgenoten zich wel eens afvragen waarop hij alles baseerde'. Oud Ajax-speler Kick Geudeker, later een vooraanstaand sportjournalist, had een keer naast hem gezeten tijdens zijn verslag. "Ik moet eerlijk zeggen dat mijn oren klapperden. Hij vertelde helemaal niet wat er aan de hand was, hij werkte naar hoogtepunten toe die er helemaal niet waren!" Of een andere voetballer uit die tijd, Bas Paauwe van Feyenoord en het Nederlands Elftal. In een interview in 1970 zei hij: "Die Han Hollander kon voor de oorlog in z'n verslag van elke wedstrijd iets geweldigs maken. Tsjonge jonge, wat een wedstrijd, zeiden dan de mensen als je weer thuis kwam. Het was dan helemaal niet zo'n geweldige wedstrijd geweest, maar zij hadden allemaal Han Hollander gehoord, hij sleepte de mensen mee."
Geen tijd voor inbreken
Een paar dagen na de capitulatie voor de Duitsers ontslaat AVRO-directeur Vogt een aantal Joodse AVRO-medewerkers, onder wie Hollander. Als reden geeft Vogt op dat er wegens gebrek aan sportgebeurtenissen voor hen geen werk meer zou zijn. Twee jaar daarvoor werd Hollander nog gehuldigd, omdat hij vijftig interlands had verslagen. Toenmalige AVRO-voorzitter De Clerq kwam met een opmerkelijk verhaal voor het feestvarken: "Uw reportages doen de criminaliteit in Nederland sterk dalen. Een agent van politie in Deventer, die vertelde mij dat wanneer meneer Hollander spreekt voor de microfoon, en wij hebben straatdienst, dan konden we net zo goed op het bureau blijven, want dan is er nooit iets te doen op straat. Men heeft geen tijd om in te breken, men heeft geen tijd voor moorden, men heeft geen tijd voor ruzie, iedereen houdt zich even koest!"
Oorkonde van Hitler
Hoewel Hollander vooral herinnerd wordt als de eerste voetbalverslaggever, becommentarieerde hij ook allerlei andere sporten, zoals zwemmen en atletiek. Ook versloeg hij de Olympische spelen van 1936 in Berlijn. De Volkskrant schreef vooraf al kritisch over de Nederlandse deelname aan de spelen, die volgens de krant gebruikt werden om propaganda te maken voor het naziregime. De enthousiaste radiomaker Hollander en anderen waren volgens de krant "verblind door de medailles en de slotceremonie." "De olympische roes zal weldra plaats maken voor de grauwe werkelijkheid", voorspelde de krant. "Dan zullen er in Duitsland geen joden meer voor de microfoon komen." Hitler schreef voor Han Hollander een loftuiting als dank voor zijn beeldende sportverslaggeving. Hollander voelde zich veilig met die oorkonde op zak en weigerde onder te duiken. Maar het papier voorkwam niet dat hij in 1942 naar Westerbork werd gedeporteerd.
Erebehandeling van de kampcommandant
Paul Onkenhout schrijft op 8 november 1997 in De Volkskrant: "Het is 24 februari 1943 als de Joodse gevangene Han Hollander vanuit Kamp Westerbork goed nieuws meldt. De kampcommandant kwam het hem persoonlijk vertellen: hij en zijn vrouw Leen krijgen een erebehandeling. Ze mogen verhuizen naar het Heidelager, gelegen buiten de kampomheining, normaal het domein van de bewakers. Daar krijgen ze een kamertje, 'keurig in de verf', met 'één ingebouwde en één staande kast' en niet te vergeten 'royaal voldoende eten', wel vier keer per week vlees. Voor het klootjesvolk in Westerbork een onbereikbare droom."
Zo storten vrouwen mannen in het ongeluk
Een laatste ooggetuige bericht over hoe het verder ging met Han Hollander, het is journalist Philip Mechanicus die dit vastlegt in zijn kampdagboek In depot. "Een opzienbarend geval is het onverwachte transport, als s-geval van Han Hollander, de vermaarde radio-omroeper van de voetbalwedstrijden. Oorzaak: een onvoorzichtige uiting van zijn vrouw. Zo storten vrouwen mannen in het ongeluk. Hollander had het meest benijdde baantje van het hele kamp. Hij was zoiets als administrateur in het zg. Heidelager van de ss, halverwege Westerbork en Hooghalen. Hij had het baantje gekregen wegens zijn internationale faam en omdat hij zo'n 'vlotte vent' was. Hij was daar zo vrij als een vogel in de lucht en genoot vele faciliteiten. Zijn vrouw had als snedige repliek de vrouw van een Duitse Jood toegebeten: 'Er komt nog wel een andere tijd. Wij zullen jullie Rotmoffen dan wel krijgen.' Zo denken hier vele andere Hollanders, maar ze zeggen het niet, althans niet waar Duitse Joden bij zijn. Verraad door een alte Kamp-Insass. Rapport aan de Obersturmführer die vond dat de huisvrouw van Hollander iets te ver was gegaan. Hij liet ze beiden in barak 51, de gevangenis, een vierkant huisje, opsluiten en hen op transport zetten: aldus eindigt, als het te pas komt, de meest briljante carrière van een Jood hier. Het geval maant de Joden tot onderlinge nederigheid. Hollander liep jammer genoeg wel wat met de borst vooruit."
Excuses van de AVRO
Op 6 juli 1943 werd Hollander vanuit Westerbork weggevoerd naar het vernietigingskamp Sobibor in Polen waar hij op 9 juli aankwam en dezelfde dag werd vermoord. Behalve met een bronzen plaquette in het Olympisch Stadion, wordt de herinnering aan Hollander ook levend gehouden door twee zogenaamde 'Stolpersteine' bij zijn voormalige huis op de Amstelkade in Amsterdam. Bij de onthulling van deze stenen in 2009, biedt de AVRO, in de persoon van directeur Willemijn Maas, haar excuses aan voor de daden van Willem Vogt, 66 jaar na de moord op Hollander en zijn familie.
Luister hier naar het klankbeeld over Han Hollander in het radioprogramma Drenthe Toen.
