'De aantekeningen van Israël Jakobs' zijn opgeschreven als een zakelijk dagboek. Zonder persoonlijke mijmeringen of de weerslag van gevoelens. Jakobs schreef ze in de periode oktober 1940-augustus 1942.

In een eerder stadium zijn de aantekeningen al ontcijferd, bestudeerd en van commentaar voorzien door Marcel Bulte. Bulte overleed in 2018. Zijn werk is voortgezet door Gerben Dijkstra en Sis Hoek-Beugeling en is in november 2019 in boekvorm verschenen..

'Klerk 2e klas der secretarie'

"Hij was een man van Joodse afkomst, geboren in 1915 in Emmen. Zijn ouders en grootouders hadden een manufacturenzaak, maar Israël werd in 1933 ambtenaar op het gemeentehuis in Emmen, en heeft daar gewerkt tot november 1940. Toen werd hij door het Emmer gemeentebestuur ontslagen, omdat hij joods was. Nadat de eerste anti-joodse maatregelen waren afgekondigd, mochten gemeenten eerst geen joodse ambtenaren meer benoemen", vertelt Gerben Dijkstra.

Ariërverklaring

"Toen kwam daar de ariër-verklaring bij. Die hebben Jakobs en vijf collega's niet kunnen ondertekenen, omdat ze toen al niet meer aan het werk waren op het gemeentehuis. Maar bij gemeente was wel bekend wie er Joods waren en wie niet, want de chef van de afdeling burgerlijke stand had voor de oorlog al gekozen voor het nationaal-socialisme. Op het gemeentehuis van Emmen werden verschillende lijsten gemaakt waarvan de bezetter goed gebruik heeft kunnen maken."

Noordbarge, 1787

Dijkstra vervolgt: "Emmen had een redelijk grote Joodse gemeenschap voor de oorlog en veel middenstanders waren van Joodse afkomst. De familie Jakobs had zich in 1787 in Noordbarge gevestigd en onze Israël Jakobs is eigenlijk een afstammeling van deze eerste joodse bewoners in Emmen. Zijn overgrootvader was in het begin van de 19e eeuw naar Zwartsluis gegaan; had daar succesvolle ondernemingen opgebouwd. Een aantal ervan is later naar Schiedam verplaatst en een deel van zijn nakomelingen is, met de vervening, teruggekomen in Zuidoost-Drenthe. Binnen de familie ging het verhaal dat je daar straks goed geld kon gaan verdienen als handelaar."

Emmer middenstand

Uit het ondernemingszin van de familie Jakobs kwamen meerdere zaken voort in Emmen weet Dijkstra: "Je had Magazijn de Noordooster van Israël Jakobs' vader en grootvader. Verder had je Magazijn de Zon in de Hoofdstraat. En in de Noorderstraat had je nog een zaak van Maurits Jakobs. En tegenover het oude postkantoor in Emmen was ook nog een zaak van de familie Jakobs!"

Pientere jongeman

Israël werd ambtenaar en brak dus met de familietraditie. Dijkstra: "Dat is één van de raadsels die wij niet hebben kunnen oplossen. We weten inmiddels dat de zaak van zijn vader in de jaren 30 niet goed liep. Hij stopte en het winkelpand werd verkocht. Daarna is vader Jakobs met de koffer achterop de fiets op pad gegaan om spullen langs de deur te verkopen. Israël was zeer intelligent. Werklustig en plichtsgetrouw en hij kon ook heel goed leren. Dat weten we. Zo leerde hij Hebreeuws en Frans. Een pientere jongen", aldus Dijkstra.

Oorlogsdagboek

In de periode oktober 1940-augustus 1942 houdt Jakobs een dagboek bij. Geen standaarddagboek. Dijkstra: "Jakobs zegt zelf: 'ik schrijf de belangrijkste voorvallen op'. Het boek geeft een inkijkje in het leven in Emmen in die dagen. Maar je moet echt tussen de regels doorlezen, en je in hem verdiepen om hem te begrijpen. Waarom leerde hij Frans? Omdat hij plannen had om te vluchten. En hij studeerde Hebreeuws omdat hij naar Palestina wilde. Dat moet je tussen de regels door lezen."

​Auschwitz, 1942

Gerben Dijkstra: "In november 1940 verliest hij zijn baan als ambtenaar. Hij werkt daarna als vrijwilliger op een zuivelfabriek in Westenesch.

De tekst gaat verder onder de foto

Israël Jakobs in witte overall links met personeel van de zuivelfabriek (foto: familiearchief)

Hij probeert tot het laatste moment te ontkomen aan transport naar Werkkamp Linde, maar dat lukt niet. Na aankomst wordt hij waarschijnlijk meteen op transport gezet naar Westerbork. Van Westerbork is hij op 24 augustus op transport gezet naar Auschwitz. Het kan zo zijn dat hij daar direct na aankomst is vermoord. Maar in elk geval voor 1 september 1942."

In bewaring

"Zijn vader heeft het dagboek samen met familiefoto's en wat religieuze kleding in bewaring gegeven aan de familie Kort in Emmen. Vader Jakobs vond de aantekeningen van zijn zoon te belangrijk om verloren te laten gaan." Ook de ouders van Israël zijn in Auschwitz vermoord. Zus Rebekka heeft de Tweede Wereldoorlog overleefd en woonde daarna in Israël.

Het hele gesprek met Gerben Dijkstra is hier te horen in het Radio Drenthe-programma Drenthe Toen.