Na 76 jaar duikt een bijzonder knuffeltje uit de Tweede Wereldoorlog op in het Gelderse Ede. Op 9 oktober 2019 overhandigde de familie Polak, die het speelgoedstuk in bezit heeft, de knuffel aan Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
Het is april 1943 als Jet Polak, later Snijders-Polak, geboren wordt in Amsterdam. Een paar maanden later ontvangen - vermoedelijk - haar ouders het ezeltje van de familie Duizend als geboortegeschenk. Dat is bijzonder opvallend omdat het geboortegeschenk uit Kamp Westerbork afkomstig is, waar de familie Duizend op dat moment verblijft.
Een schok
Guido Abuys, conservator van Herinneringscentrum Kamp Westerbork, weet niet wat hem overkomt als hij via de mail over het knuffeltje wordt benaderd. "Er gaat een schok door je heen. Het eerste wat ik deed is naar beneden, naar het museum, lopen om de Westerbork-film (gemaakt in 1944, red.) te bekijken."
In de film is te zien hoe in de in Tweede Wereldoorlog gelijksoortige knuffels in elkaar worden gezet. Ze worden in Kamp Westerbork geproduceerd voor de export naar Duitsland. Volgens Abuys moest er een bepaalde hoeveelheid geleverd worden en zaten de arbeiders daarnaast ook vast aan werktijden.
'Mijn vader stopte het knuffeltje in de kast'
Als de hoeveelheid knuffels dan al gemaakt was, maar de werkdag er nog niet op zat, konden knuffels gemaakt worden voor kampcommandant Gemmeker of als presentjes. Het is aannemelijk dat mevrouw Duizend in die speelgoedfabriek op het kampterrein werkte en op die manier aan een knuffeltje is gekomen.
De familie Duizend overleeft de oorlog niet en wordt afgevoerd naar concentratiekamp Sobibor. De familie Polak blijft met het knuffeltje achter. "Mijn vader stopte het knuffeltje in de kast, we mochten er niet mee spelen", vertelt Snijders-Polak. "Ik heb het ook nooit aan mijn kinderen gegeven. Het is in de kast gestopt en daar is het nooit meer uitgekomen."
"Mijn moeder zei alleen: 'Westerbork'. Meer werd er niet over gesproken." - Jet Snijders-Polak
De knuffel verdwijnt in een donkere lade. Nu, 76 jaar later, komt het weer tevoorschijn. Het knuffeltje ziet er nog altijd als nieuw uit. Alsof het net in elkaar is gezet. Dat het zo waardevol is, wist de familie Polak niet. "Het is raar, het is echt een wonder. Ik heb een keer aan mijn moeder gevraagd: waar komt dat ding nou toch vandaan? En toen zei ze alleen: 'Westerbork'. Meer werd er niet over gesproken."
Het knuffeltje is het eerste stuk speelgoed dat niet van hout is, dat het Herinneringscentrum in handen krijgt. Het is daarom waardevol voor onderzoek. "Het ezeltje is gevuld met zand en met een chemische analyse kunnen we kijken of dat zand overeenkomt met het zand van Kamp Westerbork. Maar ook de stof waar het beestje van is gemaakt kan ons helpen." Veel vragen zijn nog onbeantwoord over de speelgoedfabriek en dit knuffeltje kan het volgende stukje zijn om de hele puzzel te leggen.
