De personenwagon van Kamp Westerbork krijgt geen prominente plek in het nieuwe museum van het Herinneringscentrum. Reden: het is niet vast te stellen of de trein gebruikt is voor deportaties van joden naar de vernietigingskampen in de Tweede Wereldoorlog.
De trein heeft een nieuwe bestemming: het historische lokaalspoorstation van Groenlo.
Het leek zo zeker
In 2015 leek het vrijwel zeker. Herinneringscentrum Kamp Westerbork had behalve goederenwagons ook een personenwagon teruggevonden die in de Tweede Wereldoorlog door de nazi's gebruikt werd voor het transport van joden, Sinti en Roma van Kamp Westerbork naar de vernietigingskampen in Duitsland. De goederenwagons werden opgeknapt en de personentrein werd opgeslagen in afwachting van restauratie en een hele prominente plek in het nieuw te bouwen museum van het Herinneringscentrum. Daar zou hij niet alleen van binnen maar ook van buiten de blikvanger moeten worden.
Maar na jarenlang diepgaand onderzoek naar alle transporten vanuit Kamp Westerbork is nu niet zeker of zelfs onwaarschijnlijk dat deze personenwagon gebruikt is voor deportaties. Onderzoeker Bas Kortholt deed met veel collega's en studenten uitputtend onderzoek in de eigen HCKW-archieven en bij vele andere instanties die zich met WOII bezighouden. Uitsluitsel kwam er niet.
Hier gelden andere ethische normen
Voormalig Kamp Westerbork is volgens Kortholt zo'n gevoelige plek; daar gelden volgens Kortholt strengere ethische normen bij het gebruik van objecten dan bijvoorbeeld in een spoorwegmuseum of natuurhistorisch museum. "En omdat we steeds meer te weten zijn gekomen en onze documenten straks voor iedereen digitaal beschikbaar hebben, is er gekozen om de personenwagon geen prominente plek te geven in het nieuw te bouwen museum van het Herinneringscentrum", vult het hoofd van het kenniscentrum Christel Tijenk aan. Volgens Tijenk en Kortholt zal het verhaal van de treindeportaties zeker verteld blijven worden, maar op een andere manier. Bijvoorbeeld met de deels ingekleurde film die kampgevangene Rudolf Breslauer in 1944 in opdracht kampcommandant Gemmeker moest maken. "Omdat zwart-wit nu kleur is, zijn die beelden nog realistischer geworden."
Spoorplannen gaan niet door
De twee goederenwagons waaruit permanent de namen van de 102.000 omgekomen joden, Sinti en Roma uit kamp Westerbork klinken blijven op het voormalige kampterrein staan. Twee goederenwagons die al op het terrein zijn, maar nog worden gerestaureerd worden, krijgen een andere, waarschijnlijk museale bestemming. Daarmee ziet het Herinneringscentrum niet alleen af van het gebruik van de personenwagon maar ook van grote plannen om stukken van de kampspoorlijn deels nieuw aan te leggen en daarop wagons te plaatsen.
Trein naar Groenlo
De Museum Buurtspoorweg (MBS) in Haaksbergen, die de personenwagon onderdak verschafte en mogelijk voor HCKW de restauratie zou uitvoeren, wilde het rijtuig ook niet zelf houden. Hoofd van de historische treinenwerkplaats Stefan Fähnrich: "We hebben al heel veel treinen en onze focus ligt op het lokaalspoor in Oost-Nederland. Er was ook vroeger een lokaalspoorlijn van Enschede naar Ahaus en we hebben wat Duits lokaalspoormaterieel, maar we hebben zoveel nog te restaureren Nederlands lokaalspoorwegmaterieel. We moeten keuzes maken."
Die keuze viel uiteindelijk ten gunste van Stichting GOLS station Groenlo. Een oud station aan een van de vele verdwenen lokaalspoorwegen van de Geldersch-Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij. Het station is particulier bezit en werd gerestaureerd door eigenaren Ronald Wopereis en Angela Roerdink. Samen hebben ze een stichting opgericht en werken met vrijwilligers aan deels een herinrichting van het oude stationsterrein. Wopereis: "Alles behalve het station is verdwenen. We willen straks na restauratie op een stukje heraangelegd spoor een klein ritje maken. Daarbij krijg je een virtual reality-bril op waarbij je kunt zien hoe de stationsomgeving eruitzag. We willen het hier voor toeristen aantrekkelijker maken en de geschiedenis laten herleven."
