Ivar Schute is archeoloog. De afgelopen decennia bevindt zijn werkgebied zich in voormalige kampen uit de Tweede Wereldoorlog. In Nederland, Polen, Duitsland en Oostenrijk. In Drenthe deed hij onderzoek op het terrein van voormalig Kamp Westerbork en in voormalig werkkamp Gijsselte, vlak bij Hoogeveen.
In 2014 vroeg de gemeente Midden-Drenthe hem 'het kamp Westerbork op de kaart te zetten'. Schute herontdekte het kampterrein, met z'n funderingen en structuren van wat ooit gebouwen waren, bouwpuin, loopgraven, kogelvangers, een klein haventje en nog veel meer. Hij groef, determineerde en reconstrueerde en kwam onverwachte zaken tegen. Zoals het 'ongezoomde ertsmos', bij de batterijendump naast een vennetje op het kampterrein. Een zeldzame mossoort die alleen op zwaar vervuilde grond gedijt.
De vuilnisbelt van Kamp Westerbork
Schute legde er een deel van de voormalige vuilnisbelt bloot. Niet alles werd opgegraven, maar de hoeveelheid vondsten overtrof alle verwachtingen. "Als archeoloog ben je gewend aan grond met vondsten, dit was meer vondsten met wat grond", schrijft Schute in zijn boek 'In de schaduw van een nachtvlinder', dat onlangs uitkwam. "Het was een enorme maar dankbare klus. Alle tijdvakken van het kamp zie je terug in de vuilnisbelt. Van 1939 toen het kamp gebouwd werd als vluchtelingenkamp tot begin jaren '50: de Molukse tijd."
"Kampcommandant Gemmeker hield van tuinen en had zijn Joodse tuinmannen er een laten aanleggen met daarin onder andere een waterpartij met een bruggetje, een rotstuin en een kas." - fragment uit 'In de schaduw van een nachtvlinder'
'Graven op een beladen plek'
Schute deed ook opgravingen rondom de commandantswoning, waar kampcommandant Gemmeker woonde in de periode 1942-1945. "Gemmeker hield van tuinieren en had Joodse tuinmannen voor hem werken. Er zijn wel foto's uit de oorlog waarop je die tuin ziet met een soort van Japans bruggetje met vijvers en een rotstuin en dergelijke. Dat is uiteindelijk grotendeels verdwenen en vernield geraakt. We hebben daar weinig van teruggevonden" aldus Schute.
"Het was wel een hele rare plek om te werken. Het was eigenlijk voor het eerst dat we een opgraving in Nederland in een kamp met een dergelijk karakter deden. Er lag een vergrootglas op ons werk. Tot vrij recent was het niet zo normaal als archeoloog op dit soort terreinen te werken. Dat was iets heel erg nieuws toen. Het is een beladen plek, en," zo benadrukt Schute "je grijpt echt in in de bodem, dus je grijpt ook in in een herinnering. Dan moet je zeker weten dat dat zin heeft en iets toevoegt, voordat je dat doet.
Sobibor en Holocaust-ontkenners
"Sobibor was een vernietigingskamp, letterlijk het einde van de lijn. Vanuit Westerbork zijn ruim 34.000 Joden getransporteerd naar Sobibor en daar vergast. Daar heb ik jarenlang opgegraven en het is wel frappant: de dingen die ik in Westerbork heb opgegraven kwam ik daar weer tegen, zoals borden en bestek uit Maastricht en Nederlandse oorlogsmuntjes", zegt Schulte. Wie hij daar ook tegenkwam was Holocaust-ontkenner David Irving. "Het is merkwaardig in een dergelijke context een discussie aan te gaan met Holocaust-ontkenners,"aldus Schute. "Het was 2014. Toen waren we net bezig de fundering van de gaskamers van Sobibor op te graven. David Irving had een heel gezelschap Holocaust-ontkenners uit de Verenigde Staten meegebracht. Die hadden hem ingehuurd als hun gids."
"Irving is een Engels historicus die in Oostenrijk een jaar in de gevangenis heeft gezetten voor holocaust-ontkenning. Ik heb hem zelf amper gesproken maar er was een Joods-Amerikaanse filmer en die heeft hem ter plekke geïnterviewd. Wat ik me herinner is dat Irving zei: 'Als je dan toch ergens moet sterven, was Sobibor een prachtige plek om te sterven'" aldus Schute.
Gelukkig zijn er ook veel positieve memorabele ontmoetingen geweest voor Ivar Schute, met overlevenden en familie bijvoorbeeld: "Ik ben heel blij dat ik (kampoverlevende) Jules Schelvis nog heb mogen ontmoeten. Hij is altijd de drijvende kracht geweest achter het onderzoek naar vernietigingskamp Sobibor. Toen wij in 2014 de funderingen van de gaskamers terugvonden heb ik hem dat mogen vertellen en dat was voor mij emotioneel en waardevol."
Omslag 'In de schaduw van een nachtvlinder' (foto: Uitgeverij Prometheus)
Zondag 31 mei is het hele gesprek met Ivar Schute te horen in het Radio Drenthe-programma Drenthe Toen, van 14.00-16.00 uur, ook via de podcast en uitzending gemist. In de schaduw van een nachtvlinder is uitgegeven door Prometheus en Drenthe Toen verloot een exemplaar, wil je meedoen? Stuur dan een mailtje naar This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it..
