Burgemeester Jetze Tjalma van Hoogeveen is na de Tweede Wereldoorlog binnenskamers berispt voor zijn rol in de oorlog. Inwoners van Hoogeveen waren hiervan niet op de hoogte, concludeert onderzoeker Robin te Slaa.

Het externe onderzoek naar de rol van burgemeester Jetze Tjalma in de Tweede Wereldoorlog wordt vanochtend op het gemeentehuis in Hoogeveen gepresenteerd. In het ruim honderd pagina's tellende rapport wordt uiteengezet op basis van welke feiten de burgemeester na de oorlog is gezuiverd. Het onderzoek werd in opdracht van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) uitgevoerd door zelfstandig historicus en publicist Te Slaa.

Tjalma maakte al in mei 1940 een lijst met gegevens van alle Joodse inwoners van de gemeente voor de Duitse bezetter. Volgens Te Slaa raakte zijn inbreng bij de Jodenvervolging na de oorlog op de achtergrond bij de beoordeling van zijn houding in de Tweede Wereldoorlog.

"Dat burgemeester Tjalma, in navolging van het hele Nederlandse overheidsapparaat, tijdens de bezettingsperiode geen bescherming had geboden aan vervolgde Joodse burgers raakte in de vergetelheid."

Burgemeester Tjalmapark

Na de oorlog ontving Tjalma het ereburgerschap van Hoogeveen. Ook werden een park en een brandweerkazerne naar hem vernoemd. Uit onderzoek van Albert Metselaar kwamen de dubieuze kanten van Tjalma aan het begin van de oorlog al naar voren, hetgeen de vraag opwierp of het Burgemeester Tjalmapark die naam nog wel moest dragen. De SGP wilde er in ieder geval vanaf, waarop een onafhankelijk extern onderzoek werd aangekondigd.

In het onderzoek stelt Robin te Slaa dat er op verschillende niveau's werd geoordeeld over het handelen van burgemeesters in oorlogstijd: lokaal, provinciaal en nationaal. Lokale verzetsleden noemden Tjalma meteen na de oorlog een 'slap' figuur die niet meer geschikt was als burgemeester voor Hoogeveen. Later bonden ze in.

De Vos van Steenwijk

Vooral de Commissaris der Koningin De Vos van Steenwijk kwam op voor de burgemeesters in Drenthe. "De meeste burgemeesters die waren aangebleven hadden volgens De Vos van Steenwijk hun best gedaan om zoveel mogelijk de belangen van hun gemeente en de ingezetenen te behartigen."

Een lobby op verschillende niveau's voor en deels ook door Tjalma had effect. "Bij de naoorlogse zuivering speelde Tjalma's houding tegenover de Jodenvervolging alleen op lokaal en provinciaal niveau een rol. In het verdere verloop van de zuiveringsprocedure op nationaal niveau werd het aantal aangevoerde laakbare handelingen sterk teruggebracht", concludeert Te Slaa.

In het landelijk besluit werd er volgens Te Slaa vooral ingezoomd op de persoonlijke oproep van Tjalma aan bedrijven om personeelsleden te leveren aan de Duitsers voor de aanleg van het vliegveld in Havelte. "De ernst deze klacht werd in het uiteindelijke zuiveringsbesluit van minister Beel op 29 januari 1946 enorm afgezwakt. Gesteld werd dat de burgemeester het de opgeroepen personen zeer gemakkelijk had gemaakt weg te blijven en zo persoonlijk had bijgedragen aan de uitzonderlijk lage opkomst", schrijft de onderzoeker.

"Op grond van deze voorstelling van zaken besloot minister Beel dat de Commissaris der Koningin aan burgemeester Tjalma 'een ernstige schriftelijke berisping' moest gegeven. De inwoners van Hoogeveen waren onwetend van deze terechtwijzing binnenskamers.

Buchenwald

Te Slaa omschrijft Tjalma als een burgemeester die de bevelen van de Duitsers uitvoerde, maar ook bereid was wensen van het verzet in te willigen. "Ook stond hij oogluikend illegale activiteiten onder zijn personeel toe. Hoogstwaarschijnlijk speelde bezorgdheid voor het eigen welzijn of zelfs leven in zijn optreden ook een rol. Tjalma zat in 1941 enige tijd gevangen in het beruchte naziconcentratiekamp Buchenwald."

De gemeente kan zich met het rapport van Te Slaa in de hand opnieuw buigen over het vraagstuk of het Burgemeester Tjalmapark van naam moet veranderen en of het ereburgerschap nog houdbaar is.

Het volledige onderzoek is te lezen op de website van de gemeente Hoogeveen.

Lees ook: 'Eerst beeld burgemeester Tjalma rechtzetten, daarna pas herdenken in Hoogeveen'

Lees ook: NIOD onderzoekt rol Hoogeveense burgemeester Tjalma

Lees ook: Burgemeester Tjalma van Hoogeveen was 'fout' in de oorlog