"Ik vond hem een opmerkelijke man. Het intrigeert me dat iemand zo fanatiek de strijd aangaat tegen onrechtvaardigheid." Schrijver Lukas Koops zag een paar jaar geleden genoeg aanleiding om een biografie te schrijven over zijn vroegere aardrijkskundeleraar Meent van der Sluis uit Assen.

Bij het grote publiek geniet de markante Drent bekendheid als de man die al in de jaren '80 beweerde dat de gasboringen van de NAM aardbevingen in Groningen en Drenthe veroorzaken. Maar Van der Sluis wordt destijds niet serieus genomen, zelfs voor gek uitgemaakt en weggehoond.

Verguisd

Maar hij blijft bij zijn verhaal, bijt zich nog vaster in de materie, en voert op allerlei manieren actie tegen het grote machtige gaswinningsbedrijf. Van der Sluis schrijft er rapporten over, benadert met regelmaat de pers, leidt excursies naar plekken waar bodemdaling is, en maakt daarbij ook dankbaar gebruik van zijn politieke status, want hij is twaalf jaar Statenlid voor de PvdA. Maar zijn felle strijd wordt hem niet in dank afgenomen.

Jarenlang wordt hij verguisd door de NAM en vele andere wetenschappers. Ook binnen z'n PvdA-fractie krijgt hij mot over zijn voortdurende strijd. Want binnen de provincie vinden ze de NAM maar wat belangrijk als grote werkgever die voor veel banen in de regio zorgt.

Zijn gelijk

Maar Van der Sluis krijgt later toch zijn gelijk. Alleen maakt hij dat bij leven niet meer mee. Hij overlijdt in 2000, in zijn woonplaats Assen op 56-jarige leeftijd. Hartklachten worden hem funest, en zijn verbeten strijd tegen 'de hogere machten', is daarin niet echt bevorderlijk gebleken.

Zijn leven, dat zich vooral kenmerkt door gedrevenheid en strijd, is nu opgetekend in een biografie. Na twee jaar schrijven en interviews met 36 mensen is Lukas Koops' boek af. Op 14 april wordt Meent van der Sluis (1944 - 2000), Luis in de pels gepresenteerd.

Veel informatie van weduwe

"Ik heb hem heel lang gekend. Nadat hij mijn leraar was op de havo, heb ik lange tijd met hem in de provinciale politiek gezeten; hij namens de PvdA en ik namens GroenLinks. Ik heb hem altijd gevolgd", aldus Koops in het Radio Drenthe-programma Cassata.

Na lijvige boekwerken over wijlen Drents commissaris van de Koningin en oud-minister Relus ter Beek en schrijver Gerard Nijenhuis, is het boek over Van der Sluis de derde biografie die hij uitbrengt. "Deze was niet lastiger dan de andere twee. Ik was heel blij met de medewerking van Trijni van der Sluis, zijn weduwe, die zijn archief beheert en mij van heel veel informatie heeft voorzien."

Onthulling

Tijdens het spitwerk voor de biografie doet Koops een opmerkelijke ontdekking: Meent van der Sluis is niet geboren in Emmer-Erfscheidenveen, zoals hij altijd beweerde. "Hij blijkt te zijn geboren in het Duitse Forbach en zijn vader bleek lid van de NSB. Pas op zijn vierde is Meent in Drenthe komen wonen met zijn ouders. Dat wist ik ook niet. Toen ik onderzocht hoe zijn leven was verlopen, miste ik een paar jaar. Er klopte iets niet in het verhaal."

Koops ging te rade bij echtgenote Trijni en die vertelde vervolgens, na eerst wat aarzeling, openhartig over het tot dan toe verborgen verleden van haar man. "Zijn vader was ooit naar Duitsland gegaan om daar te werken, want hier was geen werk voor hem, en daar in Duitsland ontmoette hij z'n vrouw. Hij werd lid van de NSB. Hij is nooit actief geweest, maar lid was hij wel. Daar heeft Meent zijn hele leven last van gehad. Hij heeft het altijd uit de openbaarheid gehouden. "

Van der Sluis heeft zijn vader het NSB-lidmaatschap ook altijd kwalijk genomen, ontdekte Koops. "Dat hoorde ik niet alleen van Trijni, maar ook van hun kinderen. De band van Meent met zijn ouders, vooral die met zijn vader, was niet goed. Hij heeft dat verleden proberen te verdringen."

Armoede in het veen

De biografie staat ook stil bij de omstreden verhalen van Meent van der Sluis over de bittere armoede van Drentse veenarbeiders. Daarover schreef hij uitgebreid in allerlei publicaties en in zijn boek Terug in de bruine wereld van Emmer-Erfscheidenveen. Ook die verhalen leidden tot een fikse ruzie met wetenschappers.

Als kind groeide Van der Sluis op in het veendorp, waar zijn vader onderwijzer was aan de lagere school. En de jonge Meent was als kind zeer begaan met het lot van de gezinnen in het veen. Hij vond dat de veenarbeiders onder zeer barre omstandigheden leefden. Hij kreeg het daarover flink aan de stok met andere historici, onder wie provinciaal historicus Michiel Gerding. Die relativeerde de armoede in het veen. Want ook in grote steden leefden er mensen onder bittere omstandigheden, en dat was niet minder erg dan in het Drentse veen.

Maar Van der Sluis bleef bij zijn verhaal. En ook dat leidde tot een slepend conflict tussen hem en sommige Drentse historici. De wijze waarop Van der Sluis opkwam voor de arbeiders in het veen, is vergelijkbaar aan zijn strijd voor alle gedupeerden van de gaswinning, vertelt Koops. "In beide gevallen kiest hij de kant van de onderdrukten, tegenover die andere grote macht, zoals de NAM en de rijke veenbazen. Dat is Meent ten voeten uit."

'Onnozele sukkel'

Van alle 36 mensen die hij heeft gesproken, noemt Koops voormalig NAM-woordvoerder Frank Duut één van de meest bijzondere. De kritische Van der Sluis werd verguisd door de NAM en Duut schilderde hem in de media af als 'het aardrijkskundeleraartje' en als 'een onnozele sukkel'. In Koops' boek stelt Duut nu dat hij het voornamelijk aan de stok had met de pers en niet zozeer met Van der Sluis. Duut verwijt de pers dat ze alleen eenzijdig het verhaal van Van der Sluis vertelden, terwijl ze de lezing van de NAM niet wilden horen.


Lukas Koops was twee jaar bezig met de biografie en sprak 36 betrokkenen (foto: RTV Drenthe/Margriet Benak)

"Als Duut niet had willen meewerken, had ik een belangrijke informant gemist. Hij heeft trouwens wel een paar jaar geleden zijn excuses aan Trijni van der Sluis en de kinderen aangeboden via de media, omdat hij toen pas doorkreeg hoezeer het hen allemaal geraakt had, maar nooit rechtstreeks. Dat vind ik wel een tekortkoming van hem. Voormalig NAM-directeur Gerald Schotman heeft dat wél gedaan. Hij is bij Trijni thuis geweest en heeft ook namens de NAM publiekelijk zijn excuus gemaakt."

De thema's die Van der Sluis aanhaalde, zijn nog altijd actueel, stelt Koops. "Ik las onlangs in de krant dat het Zuidlaardermeer dreigt leeg te lopen, door de bodemdaling en dat ze allerlei maatregelen moeten nemen. Meent schreef daar in de jaren '90 al over in NRC. Toen werd hij belachelijk gemaakt, maar weer krijgt hij gelijk."

'Smeerlappen'

Ook zeer waardevol voor de biografie was de inbreng volgens Koops van voorzitter Jan van der Baan van de actiegroep Willem Beton. "Deze club voerde jarenlang zij aan zij met Meent strijd tegen de gaswinning en kwam op voor de belangen van gedupeerden. Ik had hem aan de telefoon en hoe langer het gesprek duurde, hoe kwader de inmiddels 86-jarige man werd. 'Smeerlappen zijn het', zei hij over de NAM. 'Daar moet je nooit geld van aannemen'."

Van der Baan vindt het volgens Koops namelijk 'verschrikkelijk' dat er voor het Andere Monument, het Aardbevingsmonument dat in 2019 is onthuld, geld is aangenomen van de bedrijven die verantwoordelijk zijn voor de gaswinning, met alle ellende voor de Groningers tot gevolg. NAM, Gasunie en Gasterra betaalden mee aan het Andere Monument, dat een soort eerbetoon is aan Meent van der Sluis. Dat die gasbedrijven het financieel mede mogelijk maakten, daar heeft Van der Baan grote moeite mee. "Dit zou Meent nooit goed gevonden hebben", zei hij tegen schrijver Koops.

Keerzijde van de gaswinning

Het Andere Monument laat de keerzijde van de gaswinning in het Groningenveld zien, met alle schade aan woningen en gebouwen. Tien jaar ervoor, in 2009, was door de NAM vanwege de viering van 50 jaar gaswinning bij Slochteren, een gasmolecuul in de middenberm van de A7 neergezet. Dat gasmonument begon oud-journalist Piter Bergstra van het Nieuwsblad van het Noorden steeds meer te irriteren. En dat leidde tot het initiatief voor een tweede monument, het Andere Monument, dat de ellende van de gaswinning uitbeeldt.

Bergstra, die als journalist veel over de strijd van Van der Sluis had geschreven, deed dat onder de vlag van de speciaal opgerichte Stichting Meent van der Sluis. "Hij wilde er iets tegenover stellen, om te laten zien dat de gaswinning niet alleen een feest was geweest, maar dat er ook heel veel negatieve gevolgen aanzitten voor de Groningers."

Het Andere Monument werd uiteindelijk een symbolische baksteen met een enorme scheur erin. "In die scheur, die dwars door de steen loopt, zie je het silhouet van Meent. Het is een ode aan hem", vertelt Koops. Het was eerst de bedoeling om het kunstwerk te bekostigen met bijdrages van allerlei getroffen gemeentes, die een dubbeltje per inwoner zouden bijdragen. Toen dat financieel niet rondkwam, betaalden de gasbedrijven de helft.

'Actievoerder in de politiek'

Koops' boek is niet per se een ode aan zijn vroegere leraar, zegt hij. "Ode suggereert een beetje dat het alleen maar een positieve beschrijving is van al zijn heldendaden en dat ben ik nooit van plan geweest en heb ik ook niet gedaan. Ik schrijf over zijn positieve kanten en de strijd die hij heeft gestreden, maar heb ook aandacht besteed aan zijn minder positieve kanten en de kritiek die er op hem was. Ik hoop dat het in balans is."

Behalve vasthoudend, doortastend en behept met een sterk rechtvaardigheidsgevoel, kon Van der Sluis volgens hem ook een lastige man zijn. In de politiek bijvoorbeeld. "Hij had geen gevoel voor strategie of tactiek en lag daarom regelmatig overhoop met mensen uit zijn eigen PvdA-fractie. Hij overlegde niet, maar deed wat hij vond dat hij moest doen. Sommige mensen zeggen: 'Meent was geen politicus, maar een actievoerder in de politiek. Dat is wat anders."

Leerstoel

In het boek oppert Koops het idee dat er wellicht een leerstoel moet komen naar aanleiding van Van der Sluis' werk. "Ik werp die vraag op, want zou het niet zinvol zijn dat er vanuit een leerstoel onderzoek komt naar alles wat er in de diepere bodem gebeurt? Het is belangrijk dat er onafhankelijk onderzoek komt. Dat is ook een groot thema in Van der Sluis' leven geweest. Er zijn eigenlijk geen onafhankelijke deskundigen, stelde hij. Iedereen wordt ingepalmd door de NAM."

De biografie Meent van der Sluis, Luis in de pels wordt uitgegeven door Koninklijke Van Gorcum in Assen en is vanaf half april verkrijgbaar.

Luister hier naar het volledige gesprek in Cassata met de schrijver Lukas Koops.