Annelies Kok uit Zwiggelte schreef een boek over het waargebeurde verhaal van Christel, een vrouw die na de oorlog opgroeide als dochter van een Duitse moeder en een Nederlandse NSB-vader.
"Het thema is hoe trauma´s door de generaties worden doorgegeven. Vandaar de titel, Verborgen erfenissen. Opeens zag ik die link tussen de psychische erfenissen en de letterlijke erfenis die ook in dit boek beschreven wordt", vertelt Kok.
Het verhaal begint bij de oma, Frau Friedrichs, in de buurt van Keulen. Een hartvochtig persoon en een fervent aanhangster van Hitler. Haar dochter heet Liesel. Die ondervindt weinig emotionele warmte tijdens haar jeugd. Als jonge vrouw wordt ze door haar moeder de deur uitgezet. Kok: "Liesel wil geen nazi zijn. Ze heeft tijdens een verblijf in Engeland de keerzijde daarvan leren zien. Haar moeder is daar woedend over en wil haar niet langer in huis hebben. Liesel komt in een dramatisch slecht huwelijk terecht met de Nederlander Hank. Hij is bij de NSB. Met hem krijgt ze haar dochter Christel, wiens verhaal centraal staat in het boek."
Brood-NSB'er
Kok vertelt dat Christel een pseudoniem is. "Ze heet in werkelijkheid Anne. Direct de eerste keer toen ik bij haar op bezoek was hebben we afgesproken dat we samen naar het Nationaal Archief zouden gaan, want zij wist niet hoe fout haar vader is geweest. Haar moeder Liesel had altijd gezegd: "Ach, hij was daar te laf voor. Hij was maar een brood NSB'er, het ging hem alleen om het geld." Wij wilden dat uitzoeken."
Biefstuk in de hongerwinter
In het Nationaal Archief ploegen de vrouwen een stapel van 20 centimeter dik aan dossiers door, want niet alleen van Anne´s vader maar ook van haar opa en de broers van haar vader lagen er strafprocessen. In het boek is te lezen voor welke daden de vader zich moet verantwoorden: ´Hij gedroeg zich inderdaad geregeld onbeschoft en uitdagend. Alsof hij de koning van de Vondellaan is', zegt een straatgenoot. Hij heeft ook gezien hoe er in de Hongerwinter karrenvrachten aardappelen, groente, fruit en brandstof bij zijn woning werden bezorgd. Over de schutting ruilde hij kisten met fruit en manden met eieren met zijn Duitse buren.
Een andere getuige zag in het huis van zijn ouders dat ze heel veel levensmiddelen ter beschikking hadden. 'In de Hongerwinter lag het brood te beschimmelen. Er waren eieren in overvloed en ze aten geregeld biefstuk.´
Een onaangename ontdekking
De aanklacht van de Bijzondere Rechtspleging tegen Anne´s vader luidt: lidmaatschap van de NSB, het aannemen van een anti-Joodse houding, het molesteren van Joden en het deelnemen aan de koop van Joods bezit. De rechter acht hem schuldig aan de ten laste gelegde feiten. Hij wordt op 28 oktober 1946 gevangengenomen en opgesloten in de gevangenis van Scheveningen.
In het Nationaal Archief stuiten de vrouwen op een ander feit: toen Liesel en Hank zich in 1942 in Rijswijk vestigden, was dat in het huis van een Jood. Kok: "Die hebben ze eruit gezet. Die man is later opgepakt, naar Mauthausen gebracht en daar vermoord. Dat kon Hank niet juridisch aangerekend worden, lazen we in het dossier. Maar mooi was het zeker niet. Het is nogal een onaangename ontdekking, als je zulke zaken over je vader onder ogen krijgt."
Verwerking
Om met een wildvreemd iemand zo´n emotioneel beladen schrijfproject aan te gaan, is niet zonder risico, beaamt Kok. "Ja, dat is een heel spannend proces geweest. Ik weet niet of ik het nog een keer zou aandurven. We hebben geluk gehad, het is ontzettend goed gelopen. Ik ben de eerste keer naar haar toegegaan - ze woont in Nijmegen - en we hebben een dag gepraat. Er was meteen vertrouwen. Ik kreeg alle brieven mee die haar moeder en vader na hun scheiding aan elkaar geschreven hadden. Ze was zo open als wat en ik mocht er mee aan de slag. We zijn een jaar samen onderweg geweest."
De speurtocht door het verleden laat Anne niet onberoerd. "Zij zegt zelf dat ze verder gekomen is in haar verwerking van haar traumatisch verleden. Dat ze een nieuwe laag heeft aangeboord. Ik ben er trots op dat we dit tot een goed einde hebben gebracht. Zij heeft het eerste exemplaar van het boek van mij overhandigd gekregen en ze heeft me daarbij verteld hoe dankbaar zij ervoor is en dat voor haar de cirkel nu rond is", aldus Kok.
Het hele gesprek met Annelies Kok in Drenthe Toen is hier terug te luisteren.
De kleine Anne, kind uit een NSB-gezin (foto: Collectie Annelies Kok)
