"Het was geen gewoon onderduikershol; geen gat in de grond met een deksel erop. Het had een puntdakje en dat liep zo in een wat hogere heuvel over", zegt Joke Benjamins-Palte uit Anloo. En daar overheen liepen de reeën.

Echtgenoot Jan Benjamins vertelt verder: "Het is gemaakt voor drie à vier personen, maar in de loop van de tijd waren er soms meer mensen. Of werd er een tent in de buurt van het hol neergezet en dan overnachtten ze daar."

Er was een waterput en aan de andere kant van de hut een latrine-kuil. Vandaag de dag is er nauwelijks nog iets van te zien. Maar het hol is de afgelopen jaren op alle mogelijke manieren onderzocht. Daarover is nu een lijvig verslag gepubliceerd: 'Vergeten verzetshelden. Een onderzoek naar het onderduikershol Anloo'. Het echtpaar Benjamins schreef het boek samen.

Gebouwd door verzetsgroep

Het hol in de bossen van Anloo is in eerste instantie gebouwd voor de onderduik voor de door de Duitsers verplichte tewerkstelling, maar daarna vooral gebruikt door ondergedoken verzetsmensen. Het bos was in bezit van de familie Everts, ze gaven toestemming maar wilden niet gelinkt kunnen worden aan het hol. Het onderduikershol zelf is grotendeels verdwenen, Joke Benjamins: "Het is natuurlijk verwoest door de Duitsers in 1944, toen het ontdekt is. Toen hebben ze er handgranaten ingegooid en de brand erin gezet."

De precieze plek is lastig te vinden. Jan Benjamins: "Vanuit Anloo neem je de zandweg richting Eext en dan is middenin het bos een kruising. Daar wordt het monument aangegeven. Als je daarnaartoe gaat zie je na 500 meter aan je linkerkant een hekwerk met een steen met namen erop. Dan nog weer 50 meter het heideveld in. Daar liggen de restanten van het hol."

Op YouTube stond een jaar of wat geleden ineens een filmpje van de bouw van het hol. Joke vertelt enthousiast: "Een vondst was dat! Fantastisch! Toen we het zagen dachten we, dat kán niet. Is té mooi om waar te zijn. Maar het was wel waar. Je ziet bouwer en onderduiker Jacob Wiersema. Je ziet 'm spitten, het is warm, zwembroekje aan..."

Tekst gaat verder onder de video

Verder zie je ook nog de filmer, Douwe de Vries, naar de fourage-kist gaan, waar melk is klaargezet en andere dingen zijn neergelegd door de plaatselijke middenstand van Eext en Anloo. "Er schijnt zelfs nog iemand uit Assen te zijn geweest, Hielke Lijn, die voor de groenten zorgde. Als het goed is moet die kist daar nog liggen", zegt Joke Benjamins. Maar om daar te mogen graven is nog toestemming nodig.

Garage vol met dozen en fietssporen

Inmiddels is er al wel volop archeologisch onderzoek gedaan bij het onderduikershol. "We hebben 300 vondsten gedaan, zegt Jan Benjamins. "Er was een periode dat de garage helemaal vol stond met dozen met spullen. Hoogtepunt vind ik een pantoffel, en een gedeelte van een strozak, die de brand heeft doorstaan."

Maar ook andere zaken werden hierdoor aan het licht gebracht. Zo waren er koeriersters die op de fiets kwamen, maar geen sporen wilden achterlaten. "Die fietsten de hut voorbij, langs het zandpad, vijftig meter verderop stapten ze af; namen ze de fiets op de schouder, en liepen dan vijftig meter terug met dat zware ding. Langs dat kleine weggetje hebben we fietsgerelateerde sporen gevonden. Dat archeologisch onderzoek heeft echt veel bijdragen geleverd", zegt Joke Benjamins.

Vrouwen in het verzet

Over de koeriersters gesproken, de rol van vrouwen in het verzet bleef lange tijd onderbelicht. Té onderbelicht, vindt Joke Benjamins. "We hebben veel moeite moeten doen om echt de namen te vinden. Het waren altijd 'de koeriersters' of 'de vrouw van', zo had je Jan Molenkamp, een echte verzetsstrijder, maar over mevrouw Molenkamp hoorde je nooit wat, en zij heeft ook heel veel gedaan, en zij heet Froukje Molenkamp. We hopen dat in het boek recht te zetten."

Zo komen we ook verzetsvrouw en koerierster Trui - Geertruida - Hahn, tegen. Telg uit het beroemde verzetsgezin, dat van broer Sep en vader Albert Hahn, bekende pianobouwer en -handelaar in het noorden.

Ontdekt door Duitse soldaten

De ontdekking was toeval, benadrukt het echtpaar Benjamins: "We hebben geen aanwijzingen voor verraad. De aanwezige verzetsstrijders hadden al besloten het hol te verlaten." Ze waren aan het koken en waarschijnlijk hebben honden van Duitse soldaten die in het bos waren, de etensgeur geroken. "Dat is een van de mogelijkheden" zegt Jan Benjamins.

Verzetsvrouw Trui Hahn beaamt dat ook in een eerder interview. Drie mannen zijn opgepakt: Harm Molenkamp, Gerard Oosting en Jacob Bruggema. Gerard was de verloofde van Trui Hahn. Het waren jonge mannen. Twee weken later zijn ze geëxecuteerd in Westerbork.

Jan en Joke Benjamins: "Er is één gedenksteen, dat noemen wij het verzetsmonument. Daar stonden eerst tien namen op, van mannen die daar geëxecuteerd zijn, maar niets met het hol van doen hebben gehad. De namen van de drie, Molenkamp en consorten, zijn er later bij gekomen. Ook zij hebben hun leven gegeven."

'Vergeten verzetshelden. Een onderzoek naar het onderduikershol Anloo' geschreven door Jan en Joke Benjamimns-Palte is uitgegeven bij Koninklijke van Gorcum. 

Luister hier naar het gesprek met het echtpaar Benjamins.

Het Oorlogs- en Informatiecentrum Drenthe heeft in 2014 een korte documentaire gemaakt over het onderduikershol.