'Landbouw en Maatschappij, daar zat je vader toch bij?' zei haar moeder toen de oorlog en de tijd ervoor ter sprake kwamen. Iets met boeren, NSB en de oorlog, begreep Marian Weijer na het korte antwoord van haar vader: "Een ongemakkelijk onderwerp, merkte ik, als ik het aankaartte."
Weijer besluit het uit te zoeken en duikt in de archieven, op zoek naar de geschiedenis van haar opa en haar vader. Het resultaat van die zoektocht legt ze vast in het boek 'Mannenmoed' dat recent verscheen. Het verhaal van twee generaties, over opa Lieuwe Weijer en zijn zoon Karel. Het speelt zich eerst in Friesland en daarna in Drenthe af.
Marian Weijer, auteur van het boek Mannenmoed (foto: Marian Weijer)
Landbouwwinterschool
Lieuwe werd in 1886 in Blessum geboren als zoon van een Friese keuterboer. Een pienter joch, op de lagere school één van de beste leerlingen. Maar verder leren was er niet bij, daarvoor ontbrak het geld. Weijer: "Toch kwam hij waar hij wezen wilde, met avondcursussen werkte hij zich op tot onderwijzer, leraar, en uiteindelijk tot directeur van de Landbouwwinterschool in Assen. Daar konden boerenkinderen in het stille seizoen hun kennis over het boerenvak verdiepen."
Weijer vervolgt: "Begaan als hij was met het lot van de arme boerenstand werd hij in de jaren dertig adviseur van de boerenbeweging 'Landbouw en Maatschappij', die onder meer streed voor hogere prijzen voor landbouwproducten. Ze werden niet gehoord. Men vond het in de crisistijd belangrijker dat het voedsel goedkoop was en daar werden de boeren de dupe van." Landbouw en Maatschappij gleed vlak voor de oorlog in de richting van de NSB en kwam daardoor in een kwade reuk te staan. Ook de school waar Lieuwe Weijer in de oorlog directeur van was, de Landbouwwinterschool in Assen, werd als nationaal socialistisch betiteld.
Straatarme boeren
Marian Weijer wil dat nuanceren. "Er zijn verscheidene oud-leerlingen die getuigden dat het onderwijs daar strikt neutraal was." Ook breekt ze een lans voor Landbouw en Maatschappij. "Ik baseer me daarbij op een proefschrift van J. de Ru, die de rol van die organisatie onderzocht. Hij zegt dat het in de jaren dertig een heel fatsoenlijke beweging was, die opkwam voor straatarme boeren die door de politiek niet gehoord werden. En dat ze vlak voor de oorlog in het kielzog van de NSB belandden had ook te maken met het isolement waardoor ze door de heersende politieke partijen en de grote landbouworganisaties in waren gebracht."
"In de jaren dertig was Landbouw en Maatschappij een heel fatsoenlijke beweging was, die opkwam voor straatarme boeren die door de politiek niet gehoord werden." Marian Weijer
Tribunaal
Op zoek naar de feiten over haar opa vindt Weijer in het Nationaal Archief een dik dossier. "Van alles: geschreven velletjes, briefjes van mijn oma, getypte verslagen van het tribunaal waarvoor hij na de oorlog moest verschijnen. Hij is veroordeeld tot tien jaar ontzegging van het kiesrecht en een geldboete. Dat was vanwege zijn aandeel in Landbouw en Maatschappij en de Landbouwwinterschool. Maar hij is nooit NSB-lid geweest."
Goed of fout
In de verantwoording van haar boek vraagt Weijer zich af in hoeverre haar opa terecht veroordeeld is. Verwijten zijn er zeker: "Hij wist toch dat er Joden opgepakt werden, dat mensen vervolgd werden, opgesloten, vermoord. Hij had ervoor kunnen kiezen om in Meppel te blijven, als leraar. Om geen directeur te worden van de Landbouwwinterschool in Assen, een school die er alleen maar kwam omdat de Duitsers en het Nederlands Agrarisch Front hem oprichtten. Hij profiteerde van zijn goede verstandhouding met de Duitsers." Rehabilitatie van opa zit er niet in. Maar toch blijft ze de nuance zoeken: "Ik denk dat je achteraf makkelijk over een tijd kunt oordelen, maar ik weet ook dat het vaak ingewikkelder is dan het ogenschijnlijk lijkt. Na de oorlog is er een scherpe scheiding gekomen tussen fout en goed, maar zo eenvoudig is het niet."
Dat blijkt ook uit de verdediging van Lieuwe Weijer voor het tribunaal. Hij had zijn functie beter neer kunnen leggen, vindt hij achteraf, zo staat in het boek te lezen: "Mijn hele streven was er op ingesteld om de taak die in 1940 op mijn schouders rustte, tot een zo goed mogelijk einde te brengen. Zo lang ik meende dat beter te doen door op mijn post te blijven, dan te gaan, ben ik gebleven, omdat ik voelde dat er ook een grote verantwoordelijkheid lag in het gaan. Dit heeft ertoe geleid dat ik te lang ben gebleven, wat ik dan ook betreur, maar toen hoopte ik nog een invloed ten goede te kunnen uitoefenen."
Drenthe Toen
Het gesprek over het boek Mannenmoed, de geschiedenis van de ambitieuze Friese boerenzoon Lieuwe Weijer en zijn zoon Karel is in twee delen te horen in het radioprogramma Drenthe Toen. Luister hier de uitzending van zondag 14 februari terug en hier de uitzending van 21 februari.
