Het is op 25 november 2019 precies 20 jaar geleden dat Herinneringscentrum Kamp Westerbork samen met het Ministerie van VWS gastlessen is gaan verzorgen over de Tweede Wereldoorlog. Een vorm van educatie die de oorlog onder jongeren bespreekbaar maakt, maar los van feiten ook het gevoel en de emotie kan overbrengen.
'Niet aan beginnen'
"Toen de Commissie Jeugdvoorlichting van het Samenwerkend Verzet, die al decennialang gastlessen verzorgde, mij vroeg of het Herinneringscentrum Kamp Westerbork dit werk wilde overnemen, vond ik dat vanzelfsprekend", vertelt voormalig directeur Dirk Mulder die destijds pleitte voor het plan. "Mijn insteek was dat het gastsprekerschap een project van de gezamenlijke oorlogs- en verzetsmusea en herinneringscentra zou moeten worden. Maar de meeste van mijn collega’s zagen weinig in het plan: de ooggetuigen waren te oud, begonnen in hun verhalen onbetrouwbaar te worden, waren moeilijk te sturen en hun aantal nam vlot af. Kortom, niet aan beginnen!"
Gastspreker Fred Mouw
Fred Mouw (82) sloot zich 20 jaar geleden aan bij het initiatief dat uiteindelijk toch doorgang vond. Hij was zeven jaar toen hij samen met zijn ouders naar Kamp Westerbork werd gebracht. Die tijd kan Mouw zich nog goed herinneren. "Ik wist nog niet wat oorlog was. Dat is voor mij begonnen bij de slag om Arnhem waar ik woonde op dat moment. Mijn vader was van Joodse komaf en door allerlei ontwikkelingen ben ik in Kamp Westerbork terechtgekomen."
Pas toen de bevrijding plaatsvond en Mouw en zijn moeder met zijn vader werden herenigd, besefte hij wat er was gebeurd. "Van mijn tijd zelf in het kamp heb ik niet zoveel nare herinneringen. Ik was een kleine jongen en ging naar een school van twee Joodse meesters. Er waren toen nog dertig kinderen in het kamp en ik heb met mijn Joodse vriendjes gewoon gedaan wat je als kind deed: spelen, voetballen en tollen. Ook het eten was behoorlijk. De enige nare ervaring die ik heb is dat mijn ouders het steeds maar hadden over 'de trein' die zou kunnen komen."
Diepe indruk
Zijn oorlogsverhaal maakt nog steeds een diepe indruk op kinderen. "De kinderen die ik mijn persoonlijke verhaal vertel hangen aan mijn lippen. Ze vinden het erg geweldig dat ze een overlevende uit de oorlog in levende lijve voor zich zien staan. Ik vind het ook nog heel bijzonder, nog steeds."
Maar ook de narigheid maakt indruk op de kinderen. "Als je het hele verhaal nagaat van wat je overkomen is, is dat natuurlijk een in- en intriest verhaal en dat wordt mensen zomaar aangedaan. Het is weleens voorgekomen dat kinderen zijn gaan huilen, dat ze er niet mee om konden gaan. De kinderen aan wie ik dit verhaal vertel zijn vaak zelf ook nog maar 12 jaar. Dan is het een erg moeilijk verhaal. Dat dit andere kinderen wordt aangedaan zonder dat je goed begrijpt waarom."
'Belangstelling neemt toe, maar algemene kennis af'
Mouw, inmiddels ook werkzaam binnen de Raad van Toezicht van Herinneringscentrum Kamp Westerbork, heeft veel lessen gegeven op verschillende scholen door het land. Hij heeft dingen zien veranderen in de klas. Positief: volgens Mouw is er veel meer belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog. "Ik merk dat heel duidelijk en je ziet ook aan de bezoekersaantallen van Herinneringscentrum Kamp Westerbork, dat met name de belangstelling van jongeren in de Tweede Wereldoorlog is toegenomen."
Maar ook negatief: de algemene kennis van de geschiedenis neemt volgens hem af en de laatste jaren ontmoet Mouw ook steeds meer kinderen die hem geen aandacht schenken. "Soms zijn er scholen waar autochtone en allochtone kinderen niet in een goede verhouding in de klas zitten en dan merk je dat er kinderen zijn die mijn verhaal niet geloven, die de holocaust ontkennen. Dan kreeg ik toch wel vaak te horen: 'ik hoef niet naar u te luisteren want u vertelt alleen maar leugens.' Die kinderen kunnen daar niets aan doen, het wordt ze aangepraat door hun ouders en in de les is dat niet gecorrigeerd. Daar had ik wel eens last van."
Confronterend en emotioneel
Duo-gastlessen waarbij ook een nazaat van 'politiek foute ouders' aanschuift, nee, die doet Mouw niet meer. Die lessen zijn volgens hem voor de kinderen in de klas erg confronterend en raken hem zelf ook emotioneel te veel. Ook zijn functie bij de Raad van Toezicht vraagt meer tijd van hem, dan hem lief is. Maar stoppen met gastlessen geven? Dat doet Mouw niet. "Er zijn wel momenten waarop ik erover nagedacht heb om vanwege de veranderende samenleving te stoppen. Maar de aandacht van de kinderen, wat voor achtergrond ook, dat is waar je het voor doet. Ze horen dingen die ze niet wisten. Het is denk ik hetzelfde plezier wat een leerkracht heeft als hij zijn wijsheid op de kinderen probeert over te brengen. Dat heb ik ook dat gevoel. Heel plezierig."
Ondanks dat er steeds minder ooggetuigen van de oorlog overblijven ontvangt Herinneringscentrum Kamp Westerbork nog steeds nieuwe aanmeldingen voor het gastsprekerschap. In totaal durven 250 gastsprekers het aan om hun verhaal te delen met scholieren in het hele land. Hiervan behoort 80 procent nog tot de eerste generatie. Ook het effect van verhalen vertelt door latere generaties blijkt uit onderzoek van het Herinneringscentrum voor leerlingen erg betekenisvol te zijn.
