Het Noorder Sanatorium in Zuidlaren werd in 1941 gevorderd door het Duitse leger om als opleidingscentrum te dienen. Later werd het een ziekenhuis en weer later een districtsgevangenis.
Dennenoord
De Vereniging tot Christelijke Verzorging van Krankzinnigen had het sanatorium in 1935 geopend met de intentie om psychiatrische patiënten op vrijwillige basis op te nemen. Het was het tweede gesticht van de vereniging.
In 1892 had de vereniging een stuk dennenbos gekocht ten westen van Zuidlaren waar drie jaar later het toentertijd moderne krankzinnigengesticht Dennenoord werd geopend. Patiënten met een rechterlijke krankzinnigheidsverklaring werden hier gedwongen opgenomen.
Toen de Duitsers het Noorder Sanatorium vorderden, werden de patiënten van daar overgeplaatst naar Dennenoord. Totdat ook die inrichting gevorderd werd.
Helletocht
In de nacht van 27 op 28 maart 1945 vertrok een trein met goederenwagons van het station in Vries: 528 patiënten van Dennenoord in Zuidlaren werden vlak voor de bevrijding naar de psychiatrische inrichting in Franeker verplaatst. Ze moesten van de Duitsers vertrekken omdat de gebouwen dienst gingen doen als oorlogshospitaal.
De reis naar Franeker was een helletocht. De patiënten moesten ongeveer veertig minuten lopen naar het station in Vries. De boeren in de buurt werden opgeroepen om met paard en wipkarren te komen helpen. Auto’s waren er niet. De patiënten die ingenaaid waren, werden op wagens gelegd. De meeste patiënten konden zelf lopen, sommige zaten op boerenwagens.
In Franeker aangekomen
Tijdens het verblijf van vier maanden in Franeker overlijden 56 patiënten. Pas op 26 juli keren de overlevenden terug naar Zuidlaren. In maart 2013 is op het terrein van Dennenoord in Zuidlaren een standbeeld onthuld ter nagedachtenis aan deze deportatie. Rense Schuurmans schreef er het boek Dennenoord en Franeker, de helletocht die vergeten werd over.
Na de bevrijding
Zowel Dennenoord als het Noorder Sanatorium dienden na de bevrijding enkele maanden als districtsgevangenis voor politieke delinquenten. Pas daarna konden de gebouwen weer in gebruik genomen worden voor hun oorspronkelijke bestemming.
In de jaren na de oorlog veranderden de opvattingen in de zorg. De instelling veranderde van een bewaarcentrum in een verpleeginrichting maar werd later alsnog ingehaald door de veranderingen in de zorg. De instelling voldeed niet langer aan de gestelde eisen. Een grondige renovatie was te duur en na 1975 werden de gebouwen beetje bij beetje verlaten. Bijna vijftien jaar later kocht Pharma Bio-Research International het Noorder Sanatorium en startte de verbouwing alsnog.
