In het kader van het NIOD fotoproject 'De Tweede Wereldoorlog in vijftig foto's' heeft een Drentse werkgroep vijftig opmerkelijke Drentse oorlogsfoto's verzameld.

Tijdens een bijeenkomst in het Drents Archief in Assen zijn hier vijfentwintig foto's uit gekozen die naar het NIOD gestuurd zijn. Uit alle provinciale inzendingen kiest het NIOD honderd foto's die in de Tweede Kamer tentoongesteld zullen worden.

Op deze website lichten we de komende tijd de vijfentwintig foto's uit de Drentse selectie toe.

Symbolische schop

De mannen op de foto zijn nieuwe leden van de Nederlandse Arbeidsdienst (NAD), een werkinzetsdienst voor zowel mannen als vrouwen. Zij krijgen in het werkkamp bij Aalden op ceremoniële wijze een versierde schop uitgereikt.

Werkinzetsdienst

De NAD ontstond in oktober 1940 uit de Nederlandse Opbouwdienst die een paar maanden eerder was opgericht als overgangsorganisatie om het Nederlandse leger te ontmantelen. De dienst moest een stijgende werkeloosheid als gevolg van ontslagen bij defensie voorkomen. De NAD was zogenaamd bedoeld om oorlogsschade in Nederland te herstellen.

Vanaf 1941 liet de bezetter werkkampen bouwen voor de NAD waaronder Kamp Dobbendal in Gasselte en het kamp nabij Aalden. Zo'n kamp had over het algemeen vier woonbarakken rondom een appelplaats. In een woonbarak was plaats voor drie keer zestien personen of drie ploegen. Alle achtenveertig bewoners van een woonbarak vormden één groep en de vier barakken samen vormden één afdeling. Twaalf ploegcommandanten, vier groepscommandanten en een afdelingscommandant maakten de dienst uit.

Vrijwillig

De bedoeling was dat het Nederlandse volk zich vrijwillig zou melden om aan het werk te gaan, maar dat viel tegen. Daarom stelde de bezetter op 1 januari 1942 een ongewapende dienstplicht in: mannen en vrouwen tussen de 18 en 23 jaar moesten zich melden. Gevolg was dat veel mannen onderdoken.

De vrouwen kregen werk in de buurt van waar ze woonden. Ze moesten bijvoorbeeld aardappels schillen voor de soldaten in de kazerne. De mannen werden naar werkkampen gestuurd en aan het werk gezet in de landbouw of bij het ontginnen van woeste gronden. De dienstplicht duurde een half jaar.

Nationaal-socialisme

In de werkkampen kregen de mannen vormingslessen in het nationaal-socialistisch ideaal. In de Duitse propaganda werd de arbeidsinzet van de NAD verheerlijkt met het fictieve ''oer-Hollandse'' personage Koenraad, een blonde jongeman die altijd bereid was om hard te werken. Het personage verscheen onder andere in stripverhaaltjes in de krant. Maar de propaganda werkte averechts, want Koenraad werd het onderwerp van spot. Het personage werd daarom al snel verwijderd uit de propagandacampagnes. De schop als symbool van de arbeidsinzet bleef wel belangrijk. 


Affiche met het fictieve personage Koenraad (foto: Beeldbank WO II - NIOD)