"Ik vind het een held, maar het is ook een man met een gebruiksaanwijzing. We kunnen onze helden niet uitkiezen, we moeten ze nemen zoals ze zijn."
Zo omschrijft historicus Johannes Houwink ten Cate de zoon van een dominee, maar bovenal verzetsman: Arnold Douwes.

Geheim dagboek

Gedurende de oorlogsjaren zorgde hij voor veel onderduikplaatsen in zijn dorp Nieuwlande. Hij redde het leven van honderden Joden en tegen de regels van het verzet in hield hij een dagboek bij. 'Het geheime dagboek van Arnold Douwes, Jodenredder' wordt vandaag gepresenteerd in aanwezigheid van zijn dochter en verzetsheld Max Léons. De opgerolde papieren verstopte Douwes in jampotten onder de grond. Na de oorlog groef hij ze op. Nu verschijnt dit document voor het eerst als boek.

Onbekend bevrijdingsplan

In het boek staat onder meer een tot nu toe onbekend bevrijdingsplan. Het verzet in Drenthe is van plan geweest met een overval op doorgangskamp Westerbork een groot aantal Joden te bevrijden, schrijft de NOS. De actie werd vanaf september 1943 voorbereid. Er was het voor die tijd astronomisch hoge bedrag van 30.000 gulden voor beschikbaar. Met vrachtwagens zou het kamp worden binnengereden om veertig tot enkele honderden Joden te bevrijden. Uiteindelijk ging het plan niet door, nadat twee betrokkenen in januari 1944 in Amsterdam waren gearresteerd.

Droom wordt waarheid

Een van de schrijvers van het boek is Houwink ten Cate. Hij vindt het jammer dat het 73 jaar heeft geduurd voordat het dagboek werd uitgegeven. "Het manuscript is vergeten geraakt, nadat die commissie waaraan-ie het had gegeven na de oorlog ernaar gekeken had. Douwes heeft zelf na de oorlog erg zijn best gedaan om nog een Engelstalige editie te krijgen. Die komt volgend jaar uit. Mijn collega-schrijver Bob Moore en ik zijn blij dat wij de droom van Arnold waarheid mogen laten worden."

Douwes slaagde erin honderden Joden onder te brengen, totdat hij in 1944 werd opgepakt door de Gestapo. "Hij is dan eigenlijk opgelucht. Hij slaapt in een bed, bij de huisschilder van Nieuwlande. Dat is een meneer Dijk. Die woont in een tweekamerwoning, heeft kinderen. Onder die vloer heeft hij nog zeven Joden verborgen."

Opgepakt en bevrijd

"Douwes wordt dus opgepakt", vervolgt Houwink ten Cate. "Hij zit vast in de gevangenis in Assen. Douwes wordt daar verhoord, maar vertelt niets. Ook niet over de aantekeningen en verstopte jampotten. Zijn strijdmakker Max Léons weet dat hij niet zal praten en is eigenlijk niet bang dat Douwes zou doorslaan. Zo noem je dat: niet verraad, maar doorslaan. Douwes slaat ook niet door."

In december 1944 wordt Douwes bevrijd door het gewapend verzet. Daarna duikt hij tot de bevrijding van heel Nederland zelf onder. "Zijn makker Léons sleept het netwerk vervolgens naar de bevrijding toe." Na de oorlog emigreert Douwes naar Zuid-Afrika. Daarna vestigde hij zich in Israël. In 1999 overlijdt hij op 93-jarige leeftijd.

Anne Frank

In 1985 kreeg Nieuwlande als eerste gemeenschap ter wereld de Yad Vashem-onderscheiding van de staat Israël. Ruim 250 inwoners hadden tijdens de bezettingstijd Joden verborgen. Het dagboek werd opmerkelijk genoeg niet eerder uitgegeven. Van geen andere Europese Jodenredder is een dagboek bekend: reden dat het Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies de historische betekenis ervan op één lijn stelt met het dagboek van Anne Frank.

Luister hier naar een gesprek over Arnold Douwes in het historisch programma Drenthe Toen.