Het was het 93e en laatste transport vanuit Westerbork en op 13 september 1944 vertrok het naar concentratiekamp Bergen Belsen. Een week later dan gepland gingen 279 mensen het onbekende tegemoet.
Op 6 september zou de trein vertrekken, maar de Duitsers stelden het transport uit vanwege Dolle Dinsdag, een dag eerder. Op Dolle Dinsdag waren er feesten op meerdere plekken in Nederland omdat er berichten waren dat heel Nederland al bevrijd was.
Chaos
Het was volgens Bas Kortholt, onderzoeker bij Kamp Westerbork, een zeer chaotische periode richting het einde van de Tweede Wereldoorlog. Waar eerdere jaren op dinsdag treinen met zo'n 1000 mensen vertrokken, was dat de laatste maanden niet meer zo en zeker in september 1944 was het een chaos.
Op 3 september vertrok er een transport met onder andere Anne Frank naar Auschwitz. Een dag later was er weer een transport, in die trein zaten meer dan 2000 mensen, en het lag in de planning om twee dagen daarna weer een transport weg te sturen. De transporten volgden zo snel op elkaar omdat kampcommandant Albert Konrad Gemmeker op 1 september besloot om het kamp leeg te halen.
Eén tandarts
Het transport van 6 september zou het laatste transport zijn en iedereen die in het kamp bleef zou moeten meehelpen het hele kamp te demonteren.
De vierhonderd mensen die overbleven in het kamp werden bewust gekozen. "Ze hadden geen twee tandartsen meer nodig in het kamp, daarom ging één tandarts op transport. De andere tandarts moest blijven", weet Bas Kortholt. De kampregistratie was inmiddels ook al vertrokken.
De Onbekende Kinderen
Bij het transport van 13 september zat ook een groep kinderen: De Onbekende Kinderen. Een groep van 52 kinderen van rond de vier jaar zonder identiteitspapieren. Gedurende de oorlog zijn de kinderen hun ouders kwijtgeraakt. Hoewel niet alle ouders waren overleden stonden de kinderen bekend als weeskinderen en verbleven ze in barak 35 ook wel 'het weeshuis van het kamp' genoemd. Het weeshuis werd binnen het kamp gezien als een wereldje op zich.
De kinderen gingen naar Bergen-Belsen, omdat dat kamp gezien werd als een uitwisselingskamp. Vanuit dat kamp konden de gevangen doorgevoerd worden naar Theresienstadt, dat bekend stond als 'een prettig kamp'. Maar ook konden de gevangen worden uitgeruild tegen gevangengenomen Duitsers die gevangen waren genomen in Israël.
De Onbekende Kinderen zijn veelal onbekend gebleven in Westerbork, omdat ze geen identiteitspapieren bij zich hadden. Maar ook konden een aantal kinderen nog niet praten. Daarnaast waren er kinderen bij die niet beter wisten dat hun naam de naam was die ze kregen toen ze gingen onderduiken. Een niet Joodse naam.
Herinneringen
De Onbekende Kinderen weten veelal niets meer van hun periode in Kamp Westerbork. Volgens Kortholt weten sommige kinderen nog wel dingen te herinneren uit hun tijd in het Kamp Bergen Belsen. Zo zijn er herinneringen komen boven drijven bij overlevenden, nadat een aantal elkaar weer heeft ontmoet voor een boek van Daphne Meijer uit 2001 over de Onbekende Kinderen. Eén van die herinneringen aan Kamp Westerbork die naar boven kwam is de familie Birnbaum, een Joods-Duits echtpaar dat de kinderen opving in Westerbork. Zij vingen bij aankomst in Westerbork alle kinderen op die in 'barak 35' werden geplaatst.
Lees ook: Joods gezin keert terug met weeskinderen
De bevrijding
Het kamp werd uiteindelijk op 12 april 1945 door de Canadezen bevrijd. In totaal zijn er bijna 102.000 mensen getransporteerd vanaf Kamp Westerbork. Bij de bevrijding waren er nog bijna negenhonderd gevangen aanwezig. Daarvan hadden zo´n vierhonderd de laatste trein zien vertrekken en ondertussen gewerkt aan het demonteren van het kamp. De overige vijfhonderd zijn in de tussentijd gevangengenomen in het kamp.